Quyết định của ĐTC Phanxicô thuyên chuyển Đức Cha Luis Fernando Lisboa, Giám Mục giáo phận Pemba, một người từ 4 năm nay vẫn lên tiếng bênh vực dân chúng địa phương, về làm Giám Mục tại quê hương Brazil, khiến nhiều người ngạc nhiên. Nhưng thực ra sự thuyên chuyển này của ĐTC Phanxicô là để cứu Đức Cha Lisboa và cũng gián tiếp giúp dân tại Mozambique hữu hiệu hơn.
Từ vài tháng nay, tình hình ở miền bắc nước Mozambique, trở thành một điểm nóng trong thời sự quốc tế, với các cuộc tấn công của các nhóm khủng bố Hồi giáo, làm cho hơn 2 ngàn người chết và 700 ngàn người phải di tản. Trong cuộc phỏng vấn dành cho báo La Repubblica số ra ngày 11/4/2021 ở Ý, Đức Cha Lisboa giải thích về tình hình tại Mozambique
Giám mục giáo phận Pemba
Đức Cha Lisboa năm nay 66 tuổi (1955), thuộc dòng Thương Khó, hoạt động từ hơn 20 năm nay tại tỉnh Capo Delgado và từ năm 2013 làm Giám Mục giáo phận Pemba. Từ năm 2018 ngài cũng là Tổng thư ký Hội Đồng Giám Mục Mozambique kiêm điều hợp viên Ủy ban xã hội. Giáo phận Pemba, bao trùm toàn tỉnh Capo Delgado, và có 706 ngàn tín hữu Công Giáo trên tổng số 2 triệu 236 ngàn dân cư. Tại đây chỉ có 24 giáo xứ, 18 linh mục giáo phận và 9 linh mục dòng, hơn 60 nữ tu và 18 tu huynh.
Mozambique thuộc vào số 10 nước nghèo nhất thế giới và Capo Delgado là tỉnh nghèo nhất nước, hầu như bị quên lãng. Tình hình tỉnh này bắt đầu trở nên bất an với cuộc tấn công lớn đầu tiên vào năm 2017, do các thành phần cực đoan người Mozambique. Xáo trộn này xảy ra nhất là sau khi người ta tìm được các mỏ dầu khí quan trọng ở ngoài khơi tỉnh này.
Chính phủ muốn ém nhẹm
Đức Cha Lisboa giải thíc: “Ngay từ đầu chính phủ Mozambique luôn phủ nhận có chiến tranh tại nước này. Khi cuộc xung đột và nguy hiểm trở thành điều hiển nhiên, chính phủ ngăn cản không cho các ký giả thi hành công việc của họ. Từ tháng 4/2020, một ký giả bị mất tích. Nhà báo này làm việc cho một đài phát thanh cộng đồng và đã nói về chiến tranh. Trong tin nhắn cuối cùng, ông cho biết mình bị cảnh sát bao vây.
“Giáo Hội là người duy nhất nói về tình hình, và chính phủ không chấp nhận để những tin tức tiêu cực lọt ra khỏi nước, vì sự hãnh diện quốc gia, và vì những lý do kinh tế. 1 năm trước đây, khi Hội Đồng Giám Mục Mozambique lên án những gì đang xảy ra ở tỉnh Capo Delgado, và khuyên chính phủ thỉnh cầu quốc tế giúp đỡ (để chống khủng bố quốc tế), vì một mình, Mozambique sẽ không thành công, như chúng ta đang thấy hiện nay. Lời kêu gọi của các Giám Mục tới cả nghị viện Âu Châu, và có 2 ủy ban của nghị viện yêu cầu tôi trình bày tình hình. Sau vụ này chính phủ Mozambique phản ứng mạnh và bắt đầu bôi nhọ tôi”.
Quan tâm của ĐTC Phanxicô
Trong cuộc phỏng vấn, Đức Cha Lisboa cho biết Đức Thánh Cha đặc biệt quan tâm tới tình hình miền bắc Mozambique sau cuộc viếng thăm tại nước này từ chiều ngày 4/9 đến sáng ngày 6/9/2019, tuy ngài chỉ dừng lại ở vùng thủ đô Maputo, và trong cuộc viếng thăm, ngài không đả động gì tới tình trạng bất an ở miền bắc Mozambique.
Đức Cha kể: “Hồi tháng 8/2020, ĐTC Phanxicô điện thoại để nói với tôi rằng ngài rất gần gũi tôi, cầu nguyện cho chúng tôi và muốn chúc lành cho chúng tôi. Nhờ sự can thiệp của ĐTC Phanxicô, cuộc chiến tại bắc Mozambique được quốc tế chú ý tới. Sau những lời kêu gọi của ngài, dư luận thế giới bắt đầu quan tâm đến chiếm tranh tại Mozambique. Hồi tháng 12/2020, ngài đã tặng 100 ngàn Euro để kiến thiết nhà thương và giúp đỡ những người di tản ở tỉnh Capo Delgado”.
Đức Cha Lisboa kể thêm rằng “ngày 18/12/2020, tôi được gặp ĐTC Phanxicô tại Vatican. Ngài muốn biết tình hình ở Mozambique và đặc biệt tại Capo Delgado như thế nào. Hiển nhiên là ngài có nhiều thông tin hơn tôi. Ngài biết tôi gặp rủi ro nguy hiểm nên đã đề nghị thuyên chuyển tôi về Brazil.”
Quyết định của ĐTC Phanxicô được Phòng báo chí Tòa Thánh công bố ngày 11/2 năm nay, theo đó Đức Cha Lisboa được ĐTC Phanxicô bổ nhiệm làm Giám Mục giáo phận Cachoeiro de Itapemirim thuộc bang Santo Spirito ở miền Đông nam Brazil, và phong ngài tước hiệu Tổng Giám Mục, dù rằng đây không phải là một tổng giáo phận.
Tình hình tỉnh Capo Delgado
Đức Cha Lisboa cho biết “hiện nay tại tỉnh Capo Delgado có các tài nguyên, các công ty liên quốc và chiến tranh. 3 điều đó cùng hiện hữu. Tình trạng trở nên tồi tệ mau lẹ. Tôi vẫn có nhiều tiếp xúc với dân chúng thuộc giáo phận Pemba và Palma, là nơi đã xảy ra vu tấn công ngày 24/3/2021. Nhiều người vẫn còn ẩn trốn trong rừng. Có những người đi tới được thành phố Nangade. Có bao nhiều người già, trẻ em, và dân chúng không biết làm sao để sống còn. Họ nói với tôi rằng các máy bay trực thăng của các chủ thầu đã ném bom chống những kẻ khủng bố, nhưng cả các thường dân nữa.”
Những nguyên nhân sâu xa
Đức Cha Lisboa nhận xét rằng: “Trong năm qua, tôi thấy có sự đảo lộn chính trị: Nhà nước không còn quan tâm về sức khỏe và giáo dục của dân chúng nữa. Dân nghèo không có việc làm, bệnh tật và mù chũ. Người trẻ không có tương lai vì không thể học hành: không có trường trung học ở tỉnh này. Một tỉnh nghèo và bị bỏ rơi, cho dù giàu tài nguyên. Tình trạng lý tưởng gây ra chiến tranh là nghèo, nhiều tài nguyên, vấn đề bộ tộc. Tất cả những yếu tố quan trọng cho một cuộc xung đột.”
Đức Cha Lisboa cho biết: “Từ nhiều năm nay các Giám Mục chúng tôi cảnh giác chính quyền địa phương và trung ương Mozambique rằng có những nhóm thiếu tôn trọng các thủ lãnh Hồi giáo địa phương. Nhưng chính phủ không quan tâm phải phép. Những người Hồi giáo ấy lớn lên trở thành mạnh mẽ hơn, cho đến cuộc nổi loạn năm 2017. Những người cực đoan dùng danh nghĩa ‘Nhà nước Hồi giáo’, nhưng đây không phải là một cuộc chiến tranh tôn giáo. Nếu như thế thì họ đã tấn công chúng tôi rồi. Nhưng các nhóm đó tấn công tất cả mọi người, phá hủy cả nhà thờ Công Giáo cũng như Đền thờ Hồi giáo. Đây là một cuộc chiến tranh kinh tế, để chiếm tài nguyên thiên nhiên: khí lỏng, vàng, ngọc đỏ, đá quí.”
Chà đạp các quyền con người
“Có sự hoàn toàn thiếu tôn trọng các quyền con người, từ phía những kẻ khủng bố lẫn phía chính quyền. Dân chúng sợ cả hai bên. Những người cực đoan đã chiếm các quân phục và võ khí của quân đội cùng lương thực. Họ ăn mặc như các binh sĩ. Đối với dân, đó là một tình trạng kinh khủng. Họ thấy quân đội và đối với họ đó là những tên khủng bố. Quân đội, một cách nào đó, lạm dụng dân chúng. nhưng cả các binh sĩ cũng là nạn nhân vì họ phải chiến đấu trong một cuộc chiến mà họ không muốn.”
Tương quan không đẹp với dân địa phương
“Mới đây người ta khám phá thấy những mỏ khí lỏng. Đã có những cuộc đầu tư hàng tỷ mỹ kim vào Capo Delgado. Có người Pháp, Mỹ, và Ý.”
“Tương quan giữa các công ty liên quốc và vùng địa phương không tốt, xét vì các xí nghiệp lớn cư xử không tốt. Có những luật lệ nói phải làm từng giai đoạn như tham khảo dân chúng, tham gia thảo luận, nhưng các công ty ấy không làm. Dân chúng phải bỏ đất đai của họ, và tình trạng đó gây bất mãn.”
Trở thành chứng nhân
Tuy về lại Brazil và đã chính thức nhận giáo phận mới, nhưng Đức Cha Lisboa cho biết vẫn nhớ Mozambique và hỏi thăm tin tức hằng ngày qua các bạn và các thừa sai và tìm cách giúp đỡ. Đức cha kể rằng: “Sau 20 năm làm thừa sai ở Capo Delgado, điều đẹp nhất tôi nhìn thấy là được chứng kiến dân nghèo đón tiếp dân nghèo tại nhà họ. Họ tiếp đón cả hai ba gia đình, dù họ hầu như không có gì, dù chẳng có đủ chỗ tạm trú và lương thực, điều này tôi không bao giờ quên được, đó là tấm gương về sự chia sẻ.”
Chính phủ Mozambique muốn bịt miệng một Giám Mục để “giữ thanh danh” cho đất nước và chế độ, nhưng hiện nay ra khỏi nước này, Đức Cha Lisboa càng được tự do hơn để nói thay cho những người không có tiếng nói.
Giuse Trần Đức Anh OP
Nguồn: Đài Vatican News